به گزارش خبرنگار مهر، یکی از مسائلی که فضای ورزش ایران را در رشته‌های مختلف در سال‌های اخیر تحت الشعاع قرار داده، موضوع کمبود فضاهای ورزشی برای برگزاری رقابت‌های ورزشی است. مسأله‌ای که نمود بارز آن را در نیم فصل اول رقابت‌های لیگ برتر فوتبال و از دور خارج شدن ورزشگاه آزادی مشاهده کردیم.

اما علاوه کمبود فضاهای ورزشی، باید به مساله کارکرد ورزشگاه‌ها اشاره کرد. در بسیاری از کشورهای دنیا، ورزشگاه‌ها محلی هستند که نه تنها در روزهای مسابقات، بلکه در روزهای خارج مسابقات هم می‌تواند مردم را به واسطه تعبیه کردن مواردی چون رستوران، مراکز خرید و موزه‌های باشگاه، گرد هم بیاورد و با بهره گیری از تزئینات و طراحی زیبا، محیطی مناسب را برای خانواده‌ها فراهم کند.

اما بسیاری از ورزشگاه‌های ایران به صورتی طراحی شده اند که اغلب در فضای حاشیه‌ای شهرها قرار گرفته اند که موجب بروز مشکلاتی برای هواداران و دسترسی به ورزشگاه حتی در روزهای مسابقه می‌شود و علاوه بر آن، وجود فضاهایی که هیچگونه زیبایی بصری ندارند باعث می‌شود ورزشگاه‌ها فضایی نامناسب داشته باشند.

مواردی چون عدم توجه به مسائل زیبایی شناسانه، نگهداری نامناسب و سرعت بالای استهلاک و تخریب ورزشگاه‌ها و نداشتن امکانات رفاهی و حتی اولیه موضوعات مهمی است که باید مورد توجه مسئولان کشور قرار بگیرد.

دکتر اصغر مهاجری، جامعه شناس، استاد دانشگاه و پژوهشگر مسائل اجتماعی در گفتگو با خبرنگار مهر، به بررسی نقش «فقر فضای ورزشگاهی» و «حاشیه نشینی» در بروز خشونت در ورزشگاه‌ها پرداخت و موارد متعددی را به عنوان تبعات این مساله عنوان کرد.

آسیب‌های فقر فضای شهری و ورزشگاهی

این پژوهش گر حوزه جامعه شناسی، پیش از هر چیز به «فقر فضای شهری» و مقایسه آن با «فقر فضای ورزشگاهی» پرداخت و تبعات و اثرات آن را مورد بررسی قرار داد و گفت: ما اخیراً در حال بنیان نهادن نظریه‌ای در راستای فقر و فقر شهری هستیم که چگونه فقر شهری به یک فرهنگ تبدیل می‌شود. یکی از سازه‌هایی که این فقر را تقویت می‌کند فقر فضا است. فقر فضا چه در محیط کار، چه در شهر و چه در ورزش یکی از بنیان‌های اساسی تولید رفتارهای آسیبی است و خشونت یکی از این رفتارها است. ما در ادارات، این مساله را بررسی کردیم و به این نتیجه رسیدیم زمانی که فضای اداری خوب نباشد خروجی آن آسیب است. در فضای شهری هم این مساله را می‌توان در حاشیه نشینی مشاهده کرد.

حاشیه نشینی نشان دهنده فقر فضای شهری است. در حاشیه نشینی خشونت و رفتارهای آسیبی رشد می‌کند و فقر را گسترش می‌دهد. فقر فضای ورزشگاهی هم به لحاظ کیفیت و هم لحاظ کمیت با این حاشیه نشینی شهری تناسب دارد. می‌بینیم که فضاهای ورزشی به لحاظ امکانات دچار فقر است و فضایی را فراهم کرده است که نتیجه آن یک هشدار بزرگ است: به خشونت سلام کنید!

تناسب نظریه پنجره شکسته با ورزشگاه‌ها

دکتر اصغر مهاجری ضمن اشاره به نظریه «پنجره شکسته» در جامعه شناسی، آن را با وضعیت ورزشگاه‌های ایران مقایسه کرد و ابراز داشت: ناتوانی و یا بدسلیقگی در نگهداری از فضای ورزشی به معنای اعلام رسمی برای تولید و بروز رفتارهای خشونت آمیز است. در جامعه شناسی، نظریه‌ای به نام پنجره شکسته داریم که می‌گوید اگر شیشه اتومبیل یا خانه شما (که در اینجا می‌تواند به ورزشگاه هم تعمیم داده بشود) دچار شکستگی شد اگر در همان لحظه اصلاح شود مشکلی در ادامه ایجاد نمی‌شود.

اما زمانی که این شکستگی برطرف نشود، مشکلات دیگری را در پی خواهد داشت و همه به وضعیت خرابی عادت می‌کنند و شاهد تداوم و بروز مشکل جدید خواهیم بود. ورزشگاه‌های ما به لحاظ پایش و نگهداری بسیار حال بدی دارند و چون وضعیت بدی دارند این مشکلات بیشتر می‌شود و چنین فضایی برای رویش رفتارهای آسیبی آماده است که می‌تواند از دزدی تا رفتارهای خشن امنیتی باشد.

نقش ورزشگاه زیبا در رفتار انسانی

وی علاوه بر فضای فیزیکی، به رفتار انسانی و نحوه برخورد پرسنل ورزشگاه اشاره کرد و گفت: اگر بخواهیم در فضای ورزشگاه شاهد رفتارهای محترمانه و صحیح باشیم نباید ورزشگاه فقیر باشد. وقتی اجازه می‌دهیم که ورزشگاه آزادی به چنین روزی بیفتد و دچار این حجم از خرابی بشود باید به دنبال آن، منتظر افزایش خشونت باشیم. ورزشگاه باید مرتب باشد و حتی رفتارهای پرسنل آن هم باید محترمانه باشد. وقتی ورزشگاهی ورودی مرتبی داشته باشد، فضای داخلی آن از در و دیوار گرفته تا صندلی‌ها و چمن و امکانات رفاهی در وضعیت مطلوبی باشد و رفتار پرسنل هم انسانی باشد تماشاگران را به رفتار صحیح وا می‌دارد. مطالعات ما نشان می‌دهد که حتی پرسنل هم نوع رفتار را آموزش ندیده اند و هوش اجتماعی کافی را ندارند.

نگاه حاشیه‌ای به ورزش در ایران

وی به نگاه حاشیه‌ای به ورزش در ایران اشاره کرد و ادامه داد: همه اینها نشان می‌دهد که به ورزش در ایران نگاهی حاشیه می‌شود و از جامعه شناسی ورزشی، اقتصاد ورزشی، روانشناسی ورزشی و دیپلماسی ورزشی غافل بوده ایم و اگر هم به آن پرداخته ایم نمایشی بوده است. ورزش فقط کار فیزیولوژی نیست و قبل از فیزیولوژی، یک امر اجتماعی است.

ما با ورزش می‌توانیم مشکلاتمان را با دیگر کشورها حل کنیم. ورزش می‌تواند صادقانه ترین روابط را شکل بدهد تا جایی که کشتی گیر آمریکایی در ایران، کشتی گیر ایرانی را زمین می‌زند ولی چون انسانی آزاد و محترم و صادق است مورد تشویق تماشاگران ایرانی قرار می‌گیرد و برعکس این مساله هم صادق است. بستن درهای دنیا به روی ورزش به هر بهانه‌ای نشان دهنده این است که ما قدر و منزلت آن را نمی‌دانیم و اگر این توصیه را سکانداران کشور گوش بدهند و به آن باور کنند و به فهم مشترک برسیم قدم‌های بعدی را خودشان بر می‌دارند.

بی احترامی به ساحت شهر تهران

این استاد جامعه شناسی معتقد است از دسترس خارج شدن ورزشگاه آزادی، به احترامی به ساحت شهر تهران و شهروندان این شهر است و گفت: برگزاری مسابقات تیم‌های استقلال و پرسپولیس در ورزشگاه شهدای شهر قدس، با تمام احترامی که برای مردم بزرگ این شهر قائل هستم، توهینی به شهر تهران است. یعنی اسباب بزرگی در پایتخت کشور فراهم نبوده که مسابقات به یک شهر دیگری غیر از تهران منتقل شده است. سال آینده سال ۱۴۰۴ است و بر اساس سند چشم انداز کشور، ما باید در این سال در منطقه غرب آسیا در بسیاری از مؤلفه ها مانند پزشکی، سلامت، ورزش و… در جایگاه اول باشیم.

علاقه‌ای که به ورزش و به فوتبال در شهر تهران وجود دارد در هیچ کدام از کشورهای منطقه وجود ندارد. این انتقال ورزشگاه، جسارت به حریم تهران و مردم این شهر بوده است. ورزشگاه آزادی، تختی یا پاس هرکدام به یک شکل درگیر هستند. در حالی که ورزشگاه شهدا برای شهرقدس است و این شهر باید با این ورزشگاه برای خودش سروری کند و از آن بهره ببرد. حتی زمانی که کنفدراسیون فوتبال آسیا برای بازدید از ورزشگاه‌ها می آیند، مسئولان فوتبال ما نگران فقر فضا هستند و بارها گزارش‌هایی غیرواقعی از امکانات ورزشگاه ارسال کرده ایم.

نهاد ورزش از نهاد سیاست می‌تواند قدرتمندتر باشد

دکتر مهاجری به اهمیت نقش ورزش در مناسبات قدرت و روابط بین المللی اشاره کرد و گفت: ورزش آنقدر توانایی دارد که قادر است مشکلات سیاسی را که سیاستمداران قادر به حل آن نیستند در قالب دیپلماسی ورزشی حل کند. هیچ نهادی به اندازه نهاد ورزش قدرتمند نیست. در مقایسه با نهادهای سیاسی، شورای امنیت، قدرتمندترین نهاد سیاسی است که می‌تواند دستور جنگ صادر کند. اما در بسیاری از مواقع، شورای امنیت دستوراتی صادر کرده که کشورهای عضو از آن تبعیت نکرده اند.

اما هر حکمی که نهاد قدرتمند فیفا به عنوان یکی از نهادهای ورزشی صادر می‌کند از سوی کشورهای عضو اجرا می‌شود. ضمن اینکه هیچ نهادی به اندازه نهاد ورزش، اقتصادی نیست. در حوزه تربیت و جامعه پذیری هم هیچ نهادی به اندازه ورزش قدرت جامعه پذیری ندارد. در اصطلاح جامعه شناسان و روانشاسان اجتماعی، از مکانیسم تربیت و جامعه پذیری با عنوان «بازی» یاد می‌شود.

قابلیت ورزش در ایجاد اجتماع انسانی

وی به اهمیت ورزش و ورزشگاه در ایجاد اجتماع انسانی اشاره کرد و گفت: حتی نهادهای ارزشی جامعه و یا شبکه‌های اجتماعی نمی‌توانند افراد را دور هم جمع کنند اما زمانی که یک مسابقه فوتبال با کیفیت بالا برگزار شود می‌تواند هزاران نفر را در ورزشگاه دور هم جمع کند با این تفاوت که این افراد نه تنها مورد حمایت قرار نمی‌گیرند بلکه برای حضور در ورزشگاه پول هم پرداخت می‌کنند.

اولین چیزی که مسئولان ما باید متوجه شوند این است که ثروت خوبی داریم که نیاز به برنامه ریزی و سرمایه گذاری دارد تا از آن استفاده کنند و از آن بهره مند شوند نه اینکه با دستورالعمل‌ها و قوانین خاصی برای آنها گره و مشکل درست کنند.